Kryzys wywołany przez pandemię COVID-19 powinien zostać wykorzystany do przeprowadzenia gruntownej reformy systemu zatrudniania cudzoziemców. Należy ją oprzeć na trzech filarach: eliminowaniu barier, upraszczaniu procedur oraz tworzeniu nowych, elastycznych rozwiązań ułatwiających podejmowanie pracy. Zmiany pozwolą na lepsze wykorzystanie potencjału, jaki pracownicy z zagranicy wnoszą na polski rynek pracy.
Trudna sytuacja na rynku pracy
Spadek popytu i wzrost bezrobocia, do których doszło za sprawą pandemii COVID-19, doprowadziły do zmniejszenia zapotrzebowania na pracę świadczoną przez cudzoziemców. W ten sposób kryzys przyczynił się do wyhamowania trendu polegającego na wzroście liczby pozwoleń na pracę wydawanych osobom z zagranicy. W związku z sytuacją epidemiologiczną i rynkową, w dwóch pierwszych miesiącach pandemii (marzec-kwiecień 2020 roku) 10,1% cudzoziemców (z całkowitej liczby 2,1 mln) wyjechało z Polski, a część poszukuje nowej pracy.
Wiele wskazuje jednak na to, że problemy cudzoziemców na rynku pracy skończą się wraz z pandemią. Przekonuje o tym raport „Zatrudnienie cudzoziemców w czasie COVID-19” przygotowany przez Business Centre Club. Wynika z niego bowiem, że aż 81% polskich przedsiębiorców, którzy dotąd nie korzystali z pracy obcokrajowców, chciałoby ich zatrudnić w najbliższym czasie. Z kolei prawie połowa pracodawców zatrudniających już zagranicznych pracowników deklaruje, że w przyszłości chciałaby zwiększyć ich liczbę. Pracodawcy muszą liczyć się jednak ze sporym wyzwaniem związanym z legalizacją pobytu i pracy takich osób.
Konieczność głębokiej reformy systemu
Tym niemniej, pandemia COVID-19 powinna być punktem wyjścia do zreformowania całego systemu. Problemy przedsiębiorców zostały skatalogowane w raporcie „Zatrudnianie cudzoziemców – jakich zmian oczekują firmy w czasie epidemii COVID-19?”. Największe kłopoty dotyczą niestabilności prawa, długotrwałych procedur, jakości komunikacji z urzędami i konieczności posiadania tzw. testu pracy. Do kolejnych należą trudności wynikające z obostrzeń związanych z pandemią, takie jak np. konieczność odbywania kwarantanny po przyjeździe na terytorium Polski.
Część obecnych barier powinna zostać usunięta w drodze modyfikacji przepisów. To konieczność, ponieważ zaledwie 6% respondentów za wystarczające uznało regulacje dotyczące zatrudnienia cudzoziemców w czasie pandemii. Pozostałe poruszone w badaniu BCC problemy są o wiele głębsze i dotyczą trudności, z jakimi polscy przedsiębiorcy borykają się od lat. Chodzi przede wszystkim o sposób funkcjonowania urzędów i sądów, opisany w raporcie „Pozaprawne bariery związane z zatrudnianiem w okresie COVID-19”. Kłopoty dotyczą m.in. zawiłości pism urzędowych, zbyt długiego czasu wydawania decyzji oraz niedopasowania godzin pracy urzędów do możliwości przedsiębiorców.
Jak przyspieszyć zatrudnianie obcokrajowców?
Zmiany, które mogłyby poprawić sytuację, powinny polegać na zwiększeniu stabilności prawa, uproszczeniu procedur i większej automatyzacji pracy urzędów. Dzięki temu przedsiębiorcy mogliby zaoszczędzić czas i skoncentrować się na prowadzeniu działalności gospodarczej. Raport BCC wskazuje konkretne rozwiązania, które mogłyby ułatwić zatrudnianie pracowników z zagranicy. Najważniejsze wśród nich to zmiana warunków zatrudnienia bez modyfikowania dokumentów (98%), wydłużenie czasu powierzenia pracy powyżej 6 miesięcy (97%), zmiana pracodawcy bez zmiany oświadczenia o powierzeniu pracy (92%) oraz możliwość czasowego obniżenia wynagrodzenia (90%).
Szczególna rola w czasie kryzysu przypada postulatowi opracowania listy zawodów, w których cudzoziemcy mogliby pracować na podstawie oświadczenia (95%). Lista mogłaby powstać na mocy Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z 2004 roku. Wydane w oparciu o jej zapisy rozporządzenie mogłoby wskazywać zawody deficytowe, dla których można byłoby stosować uproszczoną procedurę legalizacji pracy. Drugi postulat dotyczy stworzenia systemu przekwalifikowania cudzoziemców do wykonywania innych prac (91%). W jego ramach państwo wspierałoby przedsiębiorców oferujących programy szkoleń zawodowych.
Zmiany potrzebne od zaraz
Z danych Urzędu do Spraw Cudzoziemców wynika, że pomimo pandemii w 2020 roku do Polski przybyło ponad 35 tys. obcokrajowców (głównie z Ukrainy, Białorusi i Gruzji), a 76% wydanych zezwoleń na pobyt związanych było z aktywnością zawodową. W tej sytuacji usuwanie barier dla zatrudniania takich osób nie powinno być odkładane na później. Program szczepień oraz przestrzeganie reżimu sanitarnego przyspieszą tempo znoszenia obostrzeń dla działalności gospodarczej. Konkurencyjność polskiej gospodarki oraz pozytywne nastawienie pracodawców powinny skłaniać do jak najszybszego rozpoczęcia prac pozwalających na zwiększanie liczby pracowników z zagranicy.
