Szanse na przezwyciężenie skutków kryzysu ekonomicznego w 2021 roku będą zależeć przede wszystkim od opanowania sytuacji epidemiologicznej. Nadzieję na poprawę dają szczepionki, ale dziś nie można wykluczyć ryzyka, że nawet najostrożniejsze prognozy dotyczące powrotu do normalności będą musiały zostać zrewidowane.
Trudny rok dla światowej gospodarki
Z danych OECD wynika, że głęboki kryzys ekonomiczny doprowadził do skurczenia się globalnego PKB o 4,2%. W przypadku Unii Europejskiej ubytek – według Eurostatu – wyniósł aż 7,4%, podczas gdy bezrobocie wzrosło z 6,5% do 7,5%, co oznacza, że bez pracy pozostaje obecnie 16 mln osób. Z kolei w Polsce poziom bezrobocia wzrósł z 2,9% do 3,3% (551 tys. osób), a PKB – według OECD – zmniejszył się o 3,5% (według metodologii GUS-u, PKB spadł o 2,8%, podczas gdy stopa bezrobocia w grudniu utrzymała się na poziomie 6,2%, tj. 1,046 mln osób).
Niekorzystne tendencje pogłębiło zamrażanie gospodarki, związany z tym brak jednoznacznych prognoz co do rozwoju sytuacji w najbliższych miesiącach oraz narastająca niepewność dotycząca perspektyw działalności gospodarczej. Choć pandemia dotknęła gospodarki poszczególnych państw w różnym stopniu, to doraźna reakcja na skutki lockdownu wszędzie była podobna. Zasadniczo obejmowała ona trzy obszary – wdrożenie ścisłego reżimu sanitarnego, nowe sposoby organizacji pracy (praca zdalna i hybrydowa) oraz nacisk na innowacje technologiczne i automatyzację/cyfryzację procesów. Liczbę obostrzeń próbują mierzyć naukowcy z Uniwersytetu Oxforda przy pomocy narzędzia Government Stringency Index. Wynika z niego, że Unii Europejskiej w ciągu ostatniego roku najsurowsze obostrzenia wprowadzały Irlandia (90,74 punkty), Chorwacja (89,81) i Francja (87,96), podczas gdy Polska uzyskała 83,33 punkty na 100 możliwych.
Ostrożne prognozy na najbliższych 12 miesięcy
Przełom roku nie przyniósł poprawy sytuacji epidemiologicznej. Trzecia fala pandemii i nowe warianty koronawirusa doprowadziły do przedłużenia oraz zaostrzenia lockdownów. Choć pojawiła się także nadzieja na stopniowe znoszenie obostrzeń w związku z opracowaniem pierwszych szczepionek. Niepewność jednak pozostała, o czym świadczy najnowsza prognoza Banku Światowego. Według szacunków, w 2021 roku globalny PKB powinien wzrosnąć o 4%, ale pod warunkiem sukcesu programów szczepień. Jeśli tempo szczepień będzie zbyt wolne, wzrost wyniesie zaledwie 1,6%. OECD prognozuje wzrost PKB w wysokości 4,2%.
Z analiz Banku Światowego wynika, że w przypadku Europy wzrost PKB w 2021 roku wyniesie średnio 3,3% (3,6% dla regionu Europy Środkowej). Z kolei według ostatniej prognozy Eurostatu z jesieni ubiegłego roku, wzrost w Unii Europejskiej miałby wynieść 4,1%, ale towarzyszyć mu będzie także wzrost bezrobocia – do poziomu 8,6%. Nowych estymacji należy spodziewać się w połowie lutego. Umożliwią one także dokonanie precyzyjniejszej oceny zdrowotnych i gospodarczych skutków pandemii COVID-19. To pozwoli na lepsze dopasowanie narzędzi służących odbudowie gospodarki oraz przygotowanie jej na podobne wstrząsy w przyszłości.
Droga do wyjścia z kryzysu
Punktem do wyjścia z kryzysu w 2021 roku będzie kontynuacja działań rozpoczętych w ubiegłym roku, czyli dalsze wzmacnianie sektora zdrowia publicznego i łagodzenie gospodarczych skutków pandemii. Unia Europejska w oparciu o zasadę solidarności nasila działania na rzecz ograniczenia transmisji koronawirusa. Oprócz bieżącej koordynacji wysiłków, najważniejszym wyzwaniem dla UE w ciągu najbliższych miesięcy będzie zwiększenie dostaw szczepionek i przyspieszenie programów szczepień. W styczniu Komisja Europejska zaapelowała do władz państw członkowskich o zaszczepienie do lata minimum 70% dorosłej populacji.
Od powodzenia tych działań zależy tempo przezwyciężenia gospodarczych skutków kryzysu w ramach Planu odbudowy dla Europy. Długoterminowy budżet UE w połączeniu z Next Generation EU, tymczasowym instrumentem pobudzającym ożywienie gospodarki, to pakiet środków o łącznej wartości 1,8 bln euro (Polska w ciągu najbliższych 7 lat uzyska 776 mld zł). Unijny budżet zawiera mechanizmy elastyczności, które pozwolą na szybsze reagowanie w sytuacjach awaryjnych. Według zamierzeń, po zakończeniu pandemii COVID-19, europejska gospodarka ma być odporniejsza na kryzysy, nastawiona na szybkie wdrażanie innowacji i przyjaźniejsza dla środowiska.
Gospodarka po lockdownie
Tempo znoszenia lockdownów i powrotu do „ekonomicznej normalności” zależy od dostaw szczepionek i wydolności krajowych systemów służby zdrowia, prowadzących programy szczepień. Wsparciem dla odmrażania gospodarki będzie przestrzeganie obecnego reżimu sanitarnego, co pozwoli na stopniowe łagodzenie obostrzeń w części branż. Dobrą wiadomością jest to, że działania służące powstrzymaniu koronawirusa, które umożliwią ekonomiczny restart w 2021 roku, już się rozpoczęły.
W odbudowie gospodarczej pomocna będzie część rozwiązań wypracowanych w czasie kryzysu (praca zdalna i hybrydowa, cyfryzacja, nacisk na wdrażanie innowacji). W przypadku państw UE kluczowe znaczenie będzie mieć możliwość wykorzystania środków unijnych. Dzięki nim Polska na przykład będzie realizować projekty w ramach Krajowego Planu Odbudowy (KPO), obejmujące m. in. ochronę zdrowia, cyfryzację, rozwój transportu i tworzenie podstaw „zielonej gospodarki”. Polska otrzymała już także prawie 4,3 mld euro w formie pożyczek z instrumentu SURE. Sfinansują one zmniejszony wymiar czasu pracy oraz wspieranie pracowników w kraju. – Całkowite wsparcie dla Polski w ramach SURE wyniesie 11,2 mld euro. Europa pomaga – podkreśliła szefowa KE Ursula von der Leyen.
